Edebi Çeviride Yabancılaşma ve Yakınlaştırma Teknikleri

Edebi çeviri süreci yalnızca diller arasında bir aktarım değildir; aynı zamanda kültürler arası bir arabuluculuk işlevi taşır. Metnin yazıldığı kültürel bağlam ile çevrileceği dilin ait olduğu kültürel yapı çoğu zaman birbirinden farklıdır. Bu farklar, çevirmenin karşılaştığı en önemli sorunlardan birini doğurur: Metni hedef kültüre ne kadar “uygunlaştırmalı” ya da ne kadar “farklı” bırakmalı?

Bu noktada devreye giren iki temel teknik vardır: Yabancılaştırma ve Yakınlaştırma. Her ikisi de çevirmenin metni hedef okuyucuya nasıl sunacağına dair aldığı stratejik kararlardır. Bu yazıda, bu iki yaklaşımı detaylı şekilde inceleyecek, uygulama örnekleriyle zenginleştirerek edebi çevirideki pratik etkilerini tartışacağız.

1. Kavramsal Temeller: Yabancılaştırma ve Yakınlaştırma Nedir?

Yabancılaştırma (Foreignization)

Yabancılaştırma, metnin kültürel, dilsel ve biçimsel özelliklerinin hedef dile olduğu gibi aktarılmasını amaçlar. Bu yaklaşım, okuyucunun kaynak kültürü tanımasını, o kültüre ait unsurlarla karşılaşmasını ve bir tür “farkındalık” yaşamasını hedefler.

Amaç: Kültürel özgünlüğü korumak, otantik yapıyı yansıtmak.

Özellikler:

• Yerel terimlerin çevrilmeden kullanılması (örneğin: kimono, samurai)

• Özgün deyimlerin, atasözlerinin birebir çevrilmesi

• Biçimsel yapının korunması

Yakınlaştırma (Domestication)

Yakınlaştırma ise metnin hedef okuyucunun kültürel referanslarına ve dilsel alışkanlıklarına uygun biçimde yeniden kurgulanmasıdır. Amaç, metnin akıcılığını ve anlaşılabilirliğini artırmaktır.

Amaç: Okuyucunun metni “yabancılık hissi” yaşamadan okuması

Özellikler:

• Kültürel göndermelerin hedef kültüre uyarlanması

• Yerelleştirilmiş deyim ve ifadeler

• Dilin doğal akışına göre yapılandırılmış cümleler

2. Lawrence Venuti ve Kavramsal Çerçeve

Çeviri teorisyeni Lawrence Venuti, yabancılaştırma ve yakınlaştırma ayrımını 1995 yılında yayımladığı The Translator’s Invisibility adlı eserinde detaylı şekilde ortaya koymuştur. Venuti’ye göre:

• Yakınlaştırma, çevirmeni görünmez kılar. Metin hedef okuyucunun dilinde doğal görünür.

• Yabancılaştırma, çevirmenin varlığını hissettirir ve okuyucunun kaynak kültürü fark etmesini sağlar.

Venuti, özellikle Amerikan yayıncılığında yaygın olan yakınlaştırma pratiğini eleştirerek yabancılaştırmanın daha etik ve kültürel olarak dürüst bir yaklaşım olduğunu savunur.

3. Kültürel Kodlar ve Okuyucu Beklentileri

Bir metin yalnızca kelimelerden değil, aynı zamanda kültürel kodlardan da oluşur. Bu kodlar:

• İnanç sistemleri,

• Giyim-kuşam detayları,

• Yeme-içme alışkanlıkları,

• Aile yapıları,

• Eğitim sistemleri gibi unsurları içerir.

Yabancılaştırma, bu kodların özgün halini korur ve okuyucunun bu kodları keşfetmesini sağlar.
Yakınlaştırma, bu kodları hedef kültürün alışkanlıklarına göre dönüştürür.

Örnek:

• Japon kültüründe geçen “tatami” kelimesi “yer minderi” olarak çevrilirse yakınlaştırma,

• “Tatami” olarak bırakılırsa yabancılaştırma yapılmış olur.

4. Anlatı Düzeyinde Teknik Uygulamalar

Yabancılaştırma Teknikleri

• Sözcük Düzeyinde Koruma: Kültürel terimlerin çevrilmeden bırakılması

• Biçimsel Yapının Korunması: Şiirlerde ölçü ve kafiye düzeninin bozulmaması

• Dilsel Farklılıkların Yansıtılması: Diyalektlerin çevrilmeden aktarılması

• Dipnot Kullanımı: Kültürel açıklamalarla desteklenmiş açıklayıcı notlar

Yakınlaştırma Teknikleri

• Yerelleştirme: “Bento kutusu” yerine “beslenme kutusu” gibi ifadeler kullanmak

• Deyim Uyarlaması: “Bir taşla iki kuş vurmak” gibi yerel deyimlerle karşılık vermek

• Yapısal Sadelik: Karmaşık yapıları daha anlaşılır hale getirmek

• Üslup Uyumu: Hedef dilin edebi geleneklerine uygun üslup kullanmak

5. Edebi Türlere Göre Strateji Seçimi

Roman

Romanda genellikle kültürel bağlam önemlidir. Yabancılaştırma tercih edildiğinde atmosfer daha otantik olur; yakınlaştırma tercih edildiğinde ise okuyucu okuma sürecinde daha az zorlanır.

Şiir

Şiirde ritim, ses ve anlam bir arada yürür. Bu nedenle yabancılaştırma daha yaygındır çünkü form korunmak istenir. Ancak anlam kaybı olmaması için bazen yakınlaştırmaya da başvurulabilir.

Tiyatro

Tiyatroda sahneleme kolaylığı ve izleyici tepkisi önemli olduğundan yakınlaştırma sık kullanılır.

Çocuk Edebiyatı

Anlaşılır ve sade olması gerektiği için yakınlaştırma genellikle tercih edilir. Ancak kültürel çeşitliliği tanıtmak amacıyla dengeli bir strateji uygulanabilir.

6. Okuyucu Tepkileri ve Strateji Başarısı

Okuyucunun bir metni nasıl karşıladığı, çeviri stratejisinin doğruluğunu da belirler. Eğer bir metin fazlasıyla yabancılaştırılmışsa:

• Anlaşılmaz bulunabilir,

• Okuma süreci sekteye uğrayabilir,

• Kitaptan uzaklaşılabilir.

Ancak bu yaklaşım aynı zamanda:

• Kültürel farkındalık yaratır,

• Okuyucunun ufkunu genişletir,

• Eserin özgünlüğünü hissettirir.

Yakınlaştırma ise:

• Akıcı ve okunabilir bir metin sunar,

• Okuyucuya “tanıdık” gelir,

• Anlatım kolaylığı sağlar.

Ancak aynı zamanda:

• Kültürel özgünlük kaybolabilir,

• Yazarın üslubu silikleşebilir.

Bu dengeyi kurmak, çevirmenin en büyük sorumluluğudur.

7. Uygulama Örnekleri

Örnek 1: Gabriel García Márquez’in Türkçeye Çevirileri

Márquez’in Latin Amerika’ya özgü motifleri, gelenekleri ve dil yapısı, bazı çevirilerde birebir korunmuş (yabancılaştırma), bazılarında ise daha Türkçeye uygun biçimlerde aktarılmıştır (yakınlaştırma). Özellikle büyülü gerçekçilik bağlamında bu farklar önemli hale gelmiştir.

Örnek 2: Antoine de Saint-Exupéry’nin “Küçük Prens”i

Birçok farklı Türkçe çevirisi olan bu eser, bazı çevirmenler tarafından daha doğal bir Türkçe ile sadeleştirilmiş, bazı çevirmenler ise Fransızca yapıya sadık kalmıştır. Bu durum okuyucu algısını doğrudan etkilemiştir.

8. Çevirmenin Strateji Belirleme Süreci

Bir çevirmen hangi yaklaşımı kullanacağına karar verirken aşağıdaki unsurları dikkate almalıdır:

• Yazarın niyeti ve üslubu

• Metnin yazıldığı dönem

• Hedef kitlenin yaşı, kültürel seviyesi ve amacı

• Eserin yayımlanacağı mecra (akademik, edebi, popüler)

Bazı metinlerde her iki yaklaşım da birlikte kullanılabilir. Özellikle karmaşık metinlerde bölümler arasında strateji farklılıkları görülebilir.

9. Akademik Tartışmalar ve Eleştiriler

Çeviri kuramcıları bu iki yaklaşımı uzun yıllardır tartışmaktadır. Venuti gibi isimler yabancılaştırmayı etik bulurken, bazı akademisyenler çevirinin hedef kitleye hizmet etmesi gerektiğini savunur.

Çeviri bölümlerinde yapılan tez çalışmaları ve makaleler de bu konuyu farklı yönleriyle ele almıştır. Bu çerçevede:

• Postkolonyal çeviri kuramı,

• Feminist çeviri yaklaşımları,

• Kültürel antropoloji gibi alanlar bu tartışmaya katkı sunmuştur.

10. Sonuç: Yabancılaştırma mı, Yakınlaştırma mı?

Edebi çeviride tek bir doğru yoktur. Yabancılaştırma ve yakınlaştırma, birbirini dışlayan değil, tamamlayan yaklaşımlardır. Her biri belirli koşullarda ve bağlamlarda etkili olabilir. Başarılı bir çeviri, bu iki yaklaşımı birleştirerek hem okuyucuya ulaşabilen hem de kaynak metne sadık kalabilen bir denge kurabilen çeviridir.

Yabancılaştırma, kültürel çeşitliliği ve özgünlüğü yaşatır.
Yakınlaştırma, dilsel akıcılığı ve anlaşılabilirliği artırır.
Çevirmen ise bu iki uç arasında yürüyen hassas bir denge ustasıdır.

Unutulmamalıdır ki bir metnin başarısı yalnızca doğru çevrilmiş olmasına değil, okuyucuda doğru etkiyi yaratmasına da bağlıdır. Bu etkiyi yaratmanın yolu ise çevirmenin bilinçli, kültürel ve stratejik tercihlerinden geçer.

Çeviri Yaptırma, dil ve çeviri dünyasına dair en güncel ve ilgi çekici içerikleri sunan bir kaynaktır. Bu platform, dilin gücünü ve çeviri sanatının derinliklerini keşfetmeyi seven herkes için eşsiz bir kaynak olarak tasarlanmıştır. Bizler, dilin iletişimdeki rolünü ve çevirinin kültürel bağlamdaki önemini her yönüyle ele alıyoruz. Sitemizde, çeviri türleri, terminoloji, lokalizasyon stratejileri, çeviri teknolojileri, çevirmenlik kariyeri ve daha birçok konuda ayrıntılı yazılar bulabilirsiniz. Her bir konuyu, okuyucularımıza en derinlemesine bilgilerle sunmaya özen gösteriyoruz. Farklı çeviri yöntemlerini, dilin farklı alanlardaki kullanımını ve çevirmenlerin karşılaştığı zorlukları en ince detaylarıyla ele alarak, bu alanda daha fazla bilgi edinmek isteyen herkes için kapsamlı bir rehber oluşturuyoruz. Ayrıca, dilin kültürel zenginliği ve farklılıklarının altını çiziyor, bu farklılıkların dil çevirisi üzerindeki etkilerini inceliyoruz. Böylece, yalnızca dilin yapısını değil, aynı zamanda kültürel bağlamdaki değişimleri de anlamaya çalışıyoruz.

Çeviri Yaptırma, dilin büyüsüne kapılmış olan herkes için bir yolculuk ve öğrenme platformu olarak tasarlanmıştır. Her gün farklı dillerdeki metinlerin incelenmesi, çevrilmesi ve bu süreçte yaşanan deneyimlerin paylaşılması, dil öğrenicilerinin ve çevirmenlerin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Sitemizi düzenli olarak takip ederek, dil çeşitliliği, kültürel zenginlik ve çeviri hizmetleri hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz. Çevirinin hem teknik hem de sanatsal yönlerini ele alırken, aynı zamanda çeviri sektöründeki en son yenilikleri ve gelişmeleri de gündeme getiriyoruz. Eğer dilin gücü ve çeviri dünyası sizi de cezbetmişse, bu blog sizin için vazgeçilmez bir kaynaktır. Her bir yazımızda, okuyucularımıza yeni bir bakış açısı kazandırmak ve dilin evrenselliğine dair farkındalık yaratmak amacıyla titizlikle araştırmalar yapıyoruz.

Dilin büyüsünü ve çeviri dünyasının sınırsız olanaklarını keşfetmeye hazır mısınız? Çeviri Yaptırma Blogu, bu büyülü yolculuğa çıkmak isteyen herkes için doğru adres. Bu blog, sadece bir çeviri rehberi değil, aynı zamanda dilin zengin tarihini, evrimini ve kültürlerarası köprüler kurmadaki rolünü keşfeden bir platformdur. Dil yolculuğuna bizimle katılın ve bilgiye aç bir zihinle, dünya çapında birçok dili bir araya getiren bu ilginç serüvene atılın. Çevirinin derinliklerine indikçe, her dilin kendine özgü bir hikayesi olduğunu ve bu hikayelerin çeviri aracılığıyla ne kadar farklı anlamlar kazandığını keşfedeceksiniz. Çeviri Yaptırma Blogu, dilin evrenselliğine ve çevirinin gücüne dair sizi bir adım daha ileriye taşımak için burada!

İçerik * Üreticisi

Biyografinin Tamamını Gör